تجربه تپش قلب می‌تواند برای بسیاری از افراد نگران‌کننده باشد و سوالات زیادی را در ذهن ایجاد کند. وقتی ضربان قلب را به‌طور غیرعادی یا شدید حس می‌کنیم – چه به صورت تند زدن، کوبیدن، لرزش، یا حتی یک وقفه لحظه‌ای در ریتم طبیعی – این سؤال پیش می‌آید که “علت تپش قلب چیست و آیا این نشانه‌ای از یک مشکل جدی است؟” در این مقاله، قصد داریم به طور کامل و دقیق، به بررسی علت تپش قلب، عوامل محرک آن، و زمان‌هایی که باید نگران باشیم، بپردازیم تا به شما در درک بهتر و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر کمک کنیم.
تپش قلب (Palpitation) به حالتی گفته می‌شود که فرد به‌صورت آگاهانه و غیرعادی ضربان قلب خود را حس می‌کند. این احساس می‌تواند از یک حس خفیف و گذرا تا یک ضربان کوبنده و شدید متغیر باشد. برخلاف تصور عمومی، علت تپش قلب همیشه به یک بیماری جدی مربوط نیست؛ گاهی این حس می‌تواند کاملاً بی‌ضرر و گذرا باشد و در پاسخ به عوامل روزمره ایجاد شود.
در حالت طبیعی، قلب با نظمی دقیق و هماهنگ می‌تپد. این ریتم ثابت و منظم توسط سیستم الکتریکی پیچیده‌ای درون قلب، که مانند یک ضربان‌ساز طبیعی عمل می‌کند، تنظیم می‌شود. هرگونه اختلال در این سیستم الکتریکی، یا هر عامل خارجی تحریک‌کننده‌ای که بر آن تأثیر بگذارد، می‌تواند باعث احساس تپش غیرعادی شود. این احساس ممکن است در قفسه سینه، گلو یا حتی گردن حس شود.
علل شایع و بی‌خطر تپش قلب
در بسیاری از مواقع، علت تپش قلب به دلایل غیرپزشکی و قابل برگشت مربوط می‌شود که لزوماً نشان‌دهنده یک مشکل قلبی نیستند. آگاهی از این عوامل می‌تواند به کاهش اضطراب و مدیریت بهتر وضعیت کمک کند:
۱. استرس و اضطراب
یکی از رایج‌ترین دلایل تپش قلب، واکنش بدن به استرس‌های روانی است. در شرایط استرس‌زا یا اضطراب شدید، بدن هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول را ترشح می‌کند که به صورت طبیعی باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شوند. حملات پانیک، که شامل احساس ناگهانی ترس شدید همراه با علائم فیزیکی مانند تپش قلب، تنگی نفس و تعریق است، نیز از جمله عوامل روانی هستند که تپش شدید قلب را ایجاد می‌کنند.
راهکارها: تمرینات تنفسی عمیق، مدیتیشن، یوگا، ورزش منظم، داشتن خواب کافی و در موارد شدید، مراجعه به مشاور یا روانشناس برای یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس و اضطراب بسیار توصیه می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد چگونگی تأثیر استرس بر قلب و راه‌های مدیریت آن، می‌توانید به مقاله معتبر «استرس و سلامت قلب» در سایت انجمن قلب آمریکا مراجعه کنید.
۲. مصرف مواد محرک
برخی مواد مصرفی روزمره می‌توانند به‌طور مستقیم بر سیستم عصبی و قلبی اثر گذاشته و علت تپش قلب موقتی باشند:
کافئین: موجود در قهوه، چای، نوشابه‌های انرژی‌زا و شکلات.
نیکوتین: موجود در سیگار و محصولات ویپ.
الکل: مصرف بیش از حد یا حتی مصرف متوسط در افراد حساس.
برخی داروهای بدون نسخه: مانند داروهای ضدسرماخوردگی و سرکوب‌کننده اشتها که حاوی ترکیباتی مانند سودوافدرین هستند.
مواد مخدر تفریحی: مانند کوکائین و آمفتامین‌ها که اثرات بسیار مخربی بر قلب دارند.
۳. تغییرات هورمونی
نوسانات هورمونی، به‌ویژه در زنان، می‌تواند یکی از علل شایع تپش قلب باشد:
دوران قاعدگی: نوسانات هورمون‌های استروژن و پروژسترون در طول چرخه قاعدگی می‌تواند بر ضربان قلب تأثیر بگذارد. برخی زنان قبل یا حین پریود، تپش قلب را تجربه می‌کنند.
بارداری: در دوران بارداری، حجم خون بدن مادر برای حمایت از جنین تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و قلب باید سخت‌تر کار کند. افزایش هورمون‌های پروژسترون و آدرنالین نیز می‌تواند به افزایش ضربان قلب و احساس تپش منجر شود.
دوران پیش از یائسگی (پرمنوپوز) و یائسگی: کاهش سطح استروژن می‌تواند باعث تحریک‌پذیری بیشتر قلب شده و منجر به تپش قلب، گرگرفتگی، تعریق شبانه و اضطراب شود.
پرکاری تیروئید: غده تیروئید هورمون‌هایی تولید می‌کند که متابولیسم بدن را تنظیم می‌کنند. پرکاری تیروئید می‌تواند باعث افزایش متابولیسم و در نتیجه افزایش ضربان قلب و احساس تپش شود.
۴. ورزش شدید
در حین یا بلافاصله پس از فعالیت بدنی شدید و طاقت‌فرسا، ضربان قلب به‌طور طبیعی افزایش می‌یابد تا اکسیژن بیشتری به عضلات برسد. این نوع تپش قلب معمولاً طبیعی و گذراست. اما اگر تپش ادامه‌دار یا با علائم غیرعادی مانند درد قفسه سینه یا سرگیجه همراه باشد، باید بررسی شود. ورزش منظم و متعادل باعث تقویت قلب و بهبود کارایی آن می‌شود، اما فعالیت‌های سنگین ناگهانی ممکن است فشار زیادی به قلب وارد کند، به‌خصوص در افرادی که مشکلات قلبی دارند.
۵. کم‌آبی بدن (دهیدراسیون)
زمانی که بدن دچار دهیدراتاسیون یا کم‌آبی می‌شود، حجم خون کاهش می‌یابد. برای جبران این کاهش و حفظ فشار خون، قلب با شدت و سرعت بیشتری پمپاژ می‌کند که می‌تواند منجر به احساس تپش قلب شود. مصرف آب کافی یکی از دلایل ساده ولی مهم در جلوگیری از این وضعیت است. کم‌آبی می‌تواند باعث سردرد، ضعف و سرگیجه شود و افرادی که در هوای گرم یا هنگام ورزش زیاد عرق می‌کنند بیشتر در معرض این مشکل هستند.
۶. تب و عفونت
در هنگام تب یا در مواجهه با یک عفونت، بدن متابولیسم خود را بالا می‌برد تا با عامل بیماری مقابله کند. این افزایش فعالیت متابولیکی موجب تپش موقت قلب می‌شود. تب با افزایش ضربان قلب همراه است تا سرعت انتقال مواد مغذی و سلول‌های ایمنی به بافت‌ها افزایش یابد، اما اگر این حالت شدید یا طولانی شود، نیاز به بررسی پزشکی دارد.
۷. کم‌خونی (آنمی)
در کم‌خونی، تعداد گلبول‌های قرمز خون یا میزان هموگلوبین کاهش می‌یابد که به معنای کاهش ظرفیت حمل اکسیژن توسط خون است. در نتیجه، قلب برای رساندن اکسیژن کافی به بافت‌ها و اندام‌ها مجبور است با سرعت و شدت بیشتری کار کند که می‌تواند به تپش قلب منجر شود. کم‌خونی فقر آهن در زنان، به‌ویژه به دلیل خونریزی‌های قاعدگی یا بارداری، شایع‌تر است و باعث خستگی مزمن و ضعف می‌شود که با درمان به موقع بهبود می‌یابد.
علل جدی‌تر و پزشکی تپش قلب
در برخی موارد، علت تپش قلب می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تری باشد که نیاز به بررسی و درمان پزشکی تخصصی دارند:
آریتمی‌های قلبی (اختلالات ریتم قلب)
هرگونه اختلال در ریتم طبیعی قلب یا همان آریتمی، می‌تواند منجر به تپش قلب شدید یا نامنظم شود. آریتمی‌ها انواع مختلفی دارند:
فیبریلاسیون دهلیزی (AFib): شایع‌ترین نوع آریتمی که در آن حفره‌های بالایی قلب (دهلیزها) به جای انقباض منظم، به صورت نامنظم و سریع می‌لرزند.
تپش‌های زودرس (PAC و PVC): انقباض‌های زودرس دهلیزی (Premature Atrial Contractions) یا بطنی (Premature Ventricular Contractions) که اغلب بی‌خطرند اما می‌توانند احساس تپش ایجاد کنند.
تاکی‌کاردی فوق‌بطنی (SVT): ریتم‌های سریع و منظم قلب که از بالای بطن‌ها منشأ می‌گیرند و معمولاً ناگهانی شروع و متوقف می‌شوند.
تاکی‌کاردی بطنی: ریتم‌های سریع و خطرناک قلب که از بطن‌ها منشأ می‌گیرند و نیاز به توجه فوری پزشکی دارند.
این‌ها معمولاً با نوار قلب (ECG) یا هولتر ۲۴ تا ۴۸ ساعته قابل تشخیص‌اند.
بیماری‌های ساختاری قلب
مشکلات مربوط به ساختار فیزیکی قلب می‌تواند علت تپش قلب باشد:
نارسایی قلبی: وضعیتی که در آن قلب نمی‌تواند خون کافی را به بدن پمپ کند.
بیماری‌های دریچه‌ای قلب: مانند پرولاپس دریچه میترال (افتادگی برگه‌های دریچه میترال به داخل دهلیز)، تنگی دریچه یا نارسایی دریچه که می‌تواند بر جریان خون و ریتم قلب تأثیر بگذارد.
بیماری عروق کرونر: تنگی یا انسداد عروق خونی که به عضله قلب خون‌رسانی می‌کنند.
کاردیومیوپاتی: بیماری عضله قلب که باعث بزرگ شدن، ضخیم شدن یا سفت شدن آن می‌شود.
مشکلات متابولیکی و عدم تعادل الکترولیتی
تعادل مناسب الکترولیت‌ها (مانند پتاسیم، سدیم، کلسیم و منیزیم) و سطح قند خون برای عملکرد صحیح قلب ضروری است.
هیپوگلیسمی (افت قند خون): می‌تواند باعث ترشح آدرنالین و افزایش ضربان قلب شود.
عدم تعادل الکترولیت‌ها: به‌ویژه کمبود پتاسیم یا منیزیم، می‌تواند بر سیگنال‌های الکتریکی قلب تأثیر گذاشته و آریتمی و تپش قلب ایجاد کند.
برخی بیماری‌های ریوی
در مواردی مانند آسم شدید یا COPD (بیماری انسدادی مزمن ریه) پیشرفته، تنگی نفس و کمبود اکسیژن می‌تواند قلب را تحت فشار قرار داده و با تپش قلب همراه باشد. لخته خون در ریه (آمبولی ریه) نیز می‌تواند باعث تپش قلب ناگهانی و شدید شود.
چه زمانی برای تپش قلب باید به پزشک مراجعه کرد؟
بسیاری از افراد نمی‌دانند که چه زمانی تپش قلب نیاز به بررسی فوری دارد. اگر تپش قلب شما با هر یک از علائم زیر همراه بود، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید:
درد قفسه سینه: به‌ویژه اگر احساس فشار، سنگینی یا سوزش در قفسه سینه دارید.
تنگی نفس شدید: به‌ویژه اگر ناگهانی یا همراه با فعالیت کم اتفاق افتد.
سرگیجه، سبکی سر یا احساس غش: این علائم می‌توانند نشان‌دهنده کاهش جریان خون به مغز باشند.
غش کردن (سنکوپ): از دست دادن هوشیاری به‌طور کامل.
تپش قلب شدید، طولانی‌مدت یا مکرر: به‌ویژه اگر بدون علت مشخصی اتفاق می‌افتد.
سابقه بیماری قلبی: اگر خودتان یا خانواده‌تان سابقه بیماری قلبی، آریتمی یا مرگ ناگهانی قلبی دارید.
تپش قلب در هنگام استراحت یا خواب: زمانی که هیچ عامل محرکی وجود ندارد.
اگر تپش قلب شما مداوم، شدید، ناگهانی یا همراه با علائم دیگری مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، سرگیجه یا غش است، حتماً بدون تأخیر با یک متخصص قلب مشورت کنید.می‌توانید با مراجعه به دکتر تپش قلب در شیراز برای معاینه و مشاوره تخصصی اقدام کنید.
روش‌های تشخیص علت تپش قلب
پزشک برای یافتن علت اصلی تپش قلب، ممکن است از ابزارهای تشخیصی مختلفی استفاده کند:
معاینه بالینی و شرح حال: پزشک در مورد سابقه پزشکی، داروها، سبک زندگی، و جزئیات تپش قلب (زمان، مدت، عوامل محرک) سؤال خواهد کرد.
الکتروکاردیوگرام (ECG یا نوار قلب): یک تست سریع و بدون درد که فعالیت الکتریکی قلب را در لحظه ثبت می‌کند.
هولتر مانیتورینگ ۲۴ یا ۴۸ ساعته: دستگاهی کوچک که برای یک تا چند روز به بدن بیمار متصل می‌شود تا فعالیت الکتریکی قلب را در طول فعالیت‌های روزمره و خواب ثبت کند.
اکوکاردیوگرام (سونوگرافی قلب): از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از ساختار و عملکرد قلب استفاده می‌شود و می‌تواند مشکلات دریچه‌ای یا ساختاری را نشان دهد.
تست استرس (ورزش): برای بررسی عملکرد قلب تحت فشار فیزیکی.
آزمایش خون: برای بررسی وضعیت تیروئید، کم‌خونی، سطح الکترولیت‌ها (پتاسیم، منیزیم، کلسیم) و قند خون.
درمان و مدیریت تپش قلب
بسته به علت تپش قلب، درمان متفاوت خواهد بود. هدف اصلی، درمان عامل زمینه‌ای است:
تغییر سبک زندگی
کاهش مصرف کافئین و سایر محرک‌ها: محدود کردن یا حذف قهوه، نوشابه‌های انرژی‌زا، الکل و سیگار.
مدیریت استرس: استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش، یوگا، مدیتیشن یا مشاوره.
خواب کافی: اطمینان از داشتن خواب با کیفیت و کافی.
تغذیه متعادل و آب کافی: رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، و نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز.
فعالیت بدنی مناسب: ورزش منظم و متعادل (با مشورت پزشک).
درمان دارویی
داروهای ضدآریتمی: برای کنترل ریتم‌های غیرعادی قلب.
داروهای بتابلوکر: برای کاهش ضربان قلب و فشار خون.
داروهای کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: مانند داروهای تیروئید، داروهای کنترل اضطراب یا داروهای دیابت.
مکمل‌های الکترولیت: در صورت کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی خاص.
روش‌های درمانی پیشرفته
در موارد خاص و بسته به تشخیص متخصص قلب، روش‌های تهاجمی‌تر نیز ممکن است توصیه شود:
ابلیشن با کاتتر: روشی برای از بین بردن نقاط کوچک در قلب که باعث ایجاد ریتم‌های غیرعادی می‌شوند.
نصب پیس‌میکر (ضربان‌ساز مصنوعی): در موارد برادی‌کاردی (ضربان قلب آهسته) شدید یا برخی آریتمی‌ها.
کاردیوورژن: شوک الکتریکی کنترل‌شده برای بازگرداندن ریتم طبیعی قلب.
جمع‌بندی
علت تپش قلب می‌تواند از عوامل ساده و بی‌خطر مانند اضطراب و مصرف کافئین تا بیماری‌های قلبی پیچیده و جدی متفاوت باشد. درک علائم و دانستن زمان مناسب برای مراجعه به پزشک، کلید حفظ سلامت قلبی شماست. اگر تپش قلب شما مداوم، شدید، ناگهانی یا همراه با علائم دیگری مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، سرگیجه یا غش است، حتماً بدون تأخیر با یک متخصص قلب مشورت کنید. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند و کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد.
اگر در شهر شیراز زندگی می‌کنید و نیاز به بررسی تخصصی تپش قلب دارید، می‌توانید با مراجعه به دکتر تپش قلب در شیراز برای معاینه و مشاوره تخصصی اقدام کنید.